Navro’z bayrami urf – odatlari haqida

Sahifamizda siz 21-mart Navro’z bayrami urf odatlari haqida batafsil ma’lumot topishingiz mumkin.

Navro’z bayrami urf – odatlari haqida.

Navro’z bayrami O’zbekiston, Qozog’iston, Tojikiston, Turkmaniston, Afg’oniston va boshqa mamlakatlarda keng nishonlanadigan bahor bayramidir. Bu bayramning tarixiy va madaniy ahamiyati juda katta. Navro’z, bahor keldi, yangi yil boshlanishini bildiradi va ko’plab urf-odatlar, an’analar bilan nishonlanadi. O’zbekistonda Navro’z bayramiga oid ba’zi urf-odatlar.

1. Uy-to’ylar va to’garaklar: Bayramdan oldin, ko’plab oilalar uylarida to’ylar yoki katta yig’inlar o’tkazadi. O’zbek oilalarida Navro’zdan oldin «Yangi yil kirish» deb ataladigan an’anaviy to’ylar o’tkaziladi. Bunda odamlar birgalikda yig’ilib, o’zaro sovg’alar almashadilar.

2. Osh tayyorlash: Navro’zda maxsus taomlar tayyorlanadi, eng mashhuri esa sumalakdir. Sumalak – bu arpa urug’idan tayyorlanadigan maxsus taom bo’lib, yangi yilni kutib olishning ramzi hisoblanadi. Bu taomning tayyorlanish jarayoni ko’pincha jamiyat a’zolari yoki oilaviy yig’inlarda birgalikda amalga oshiriladi. Sumalak pishirish an’anasiga katta ahamiyat beriladi.

3. Tog’ va bahor gullari yig’ish: Bayramda, ko’plab odamlar bahorning yangi gullarini yig’ishadi. Bu, hayot va yangilikni ramziy ravishda nishonlashning bir usuli sifatida qabul qilinadi.

4. Kiyimlar: Bayramda yangi, toza va o’ziga xos kiyimlar kiyish an’anasi bor. Ko’pincha odatdagi xalq kiyimlari yoki zamonaviy kiyimlar bilan bayramga tayyorlanadi.

5. Dasturxon: Navro’z dasturxoni ko’plab milliy taomlar bilan bezatiladi: plov, manti, shashlik, somsa, xamir ovqatlari va albatta, shirinliklar. Dasturxondan oila a’zolari, qo’shnilar va do’stlar birgalikda bahramand bo’lishadi.

Tabriklar va sovg’alar: Bayramda odamlar bir-birlarini tabriklashadi va kichik sovg’alar almashishadi. Navro’z bayramida yaxshi niyatlar, sog’liq, baxt va muvaffaqiyat tilash an’anasi bor.

Yong’in va otda sakrash: Ba’zi hududlarda, Navro’zda odamlar yong’in atrofida aylanib, baxt va farovonlikka erishish uchun otda sakrashadi. Bu, bahorning yangi boshlanishi va yomonliklardan qutulishni anglatadi.

Ko’plab xalq o’yinlari va raqslar: Bayramda xalq o’yinlari, raqslar va musiqalar ko’plab joylarda o’tkaziladi. Bu, jamiyatni birlashtirish, yaxshi kayfiyatni oshirish va yangi yilni bayram qilishning bir usulidir.

Gul sayillari

Navbatdagi bahorgi marosimlar, ya’ni tabiatni ulug’lash va o’simliklar kulti bilan bog’liq an’analar zamirida «hayot daraxti», «tabiatning o’lishi va qayta jonlanishi» bilan bog’liq qarashlar yotadi. Aynan mazkur qarashlarda tabiatning uyg’onishi, tog’ va qir-adirlarda turli gullarning ochilishi munosabati bilan o’ziga xos fenologik taqvim shaklida o’tadigan turli sayillarda namoyon bo’ladi.
Gul bilan bog’liq shu kabi sayillar qadimdan xalq orasida nishonlanib kelingan. Ular jumlasiga boychechak, lola, sumbula sayli kabilarni kiritishimiz mumkin.

Mazkur sayillarning barchasi shahardan tashqarida, tabiat qo’ynida bo’lib o’tgan. Rus tadqiqotchisi V.P. Nalivkinning yozib qoldirgan ma’lumotlariga ko’ra, Namanganda XIX asr oxirida mart, aprel oylarida qatorasiga uch yoki to’rt juma shahar aholisi shahardan tashqariga sayil uchun chiqqanlar. Mazkur sayillarda ko’chma savdo do’konlari, oziq-ovqat, non, choy va shirinlik rastalari faoliyat yuritgan. Ayollar va erkaklar alohida alohida joylarda hordiq chiqarganlar.

Bahor darakchisi bo’lgan — boychechak, lola bilan bog’liq marosimlar Chust, Yangiqo’rg’on, Kosonsoy va To’raqo’rg’on tumanlarida hozirga qadar o’tkaziladi. Bolalar boychechakni avval keksa yoshdagi qariyalarga berishadi. Chunki, bu gul ular uchun qadrli bo’lib, qishdan eson-omon chiqqanligidan, yana bahor kelganidan, yangi hayot boshlanganidan darak bergan. Namangan shahri va uning atroflaridagi qishloqlarda ham bolalar qir, adirlardan boychechak terishib, belbog’ yoki ro’molga solishib qishloq xonadonlarini aylanganlar va:

Boka-boka boy, boy tilla,
Uyingizga tosh tilla,
Xudoyim o’g’il bersin,
Kattasini oti Rahmatilla,
Kichigini oti Ismatilla, — deb qo’shiq aytganlar. Qaysi xonadonga borishsa, uy egalari boychechakni yuz-ko’zlariga surtib, «Omonlik-omonlik, hech ko’rmaylik yomonlik, yanagi yil shu kunlarga eson-omon etaylik»,- deb yaxshi niyat qilganlar va bolalarga meva-cheva hamda turli shirinliklar hadya qilganlar.

Mazkur odatlar hayotning davomiyligi va zamon charxpalagining aylanishi ramzi hisoblangan. Bahorgi sayillardan yana biri «Sunbula sayli» Chust tumanidan boshqa hududlarda uchramaydi. Islomiy qarashlarga asoslangan mazkur sayil erta bahordan boshlangan. Sunbul sayli islom olamida mashhur bo’lgan sahobalardan biri Xoja Abdurahmon ibn Avf nomi bilan bog’liq ziyoratgohdan boshlanib, Sunbul g’orida nihoyasiga yetadi. XX asrning 80- yillaridan boshlab ushbu sayilga alohida e’tibor berilgan. Asosiy sayil may oyida bo’lib o’tadi. Sayil ishtirokchilari dehqonlar, hunarmandlar, chorvadorlar hamda savdogarlardan iborat bo’lgan.

Bunday sayillar bahoriy marosimlarning hayotning davomiyligi, tabiatning o’lishi va qayta jonlanishi kulti bilan bevosita bog’liq bo’lib, o’zida qadimgi ajdodlarimizning dunyo to’g’risidagi falsafiy qarashlarini mujassamlashtirgan. Transformasiyaga uchrab, bizning zamonamizga qadar rivojlanib keng xalq ommasi tomonidan keng ko’lamda nishonlanib kelayotgan marosimlardan biri «Gul bayrami» hisoblanadi. Mazkur gul bayrami O’zbekistonda mashhur bo’lib, respublikaning boshqa hududlarida bu kabi marosim o’tkazilmagan. Ushbu bayram ilk marotaba XX asrning 60- yillarida o’tkazilgan. Unda havaskor gulchilar mahalliy nashrlar, radio, madaniy-ma’rifiy uchrashuvlar orqali shahar aholisini hovli va shahar ko’chalarini chiroyli gullar bilan bezatishga chaqirganlar.